سه مورد از دغدغه های بنگاه های کوچک و متوسط

بخش خصوصی در ایران برای مقابله با چرخه معیوب حیات بنگاه های کوچک و متوسط کشور، شروع به شناسایی و بررسی چالش های راهبردی و زیرساختی SME ها در ایران کرده است.
مطالعات انجام شده بر 25 شغل کوچک و متوسط نشان دهنده این است که بسیاری از بنگاه های کوچک و متوسط از روش های سنتی فاصله گرفته و بیشتر به بینشی مدرن متمایل گشته اند.
این موضوع در بررسی های انجام شده نیز نمود پیدا می کند. در تحلیل ها نشان داده شده است که بنگاه های کوچک و متوسط ایران، روش توسعه خود را تغییر داده و از ساختار های سنتی گذشته اند. طبق تحقیقات به عمل آمده، ارزش اخلاقی حاکم بر این بنگاه ها، در تحولات اخیر، شایسته سالاری بوده است.
بر این اساس مدیران، نیرو های کاری خود را بر اساس صلاحیت انتخاب می کنند. در راستای همین شایسته سالاری، اولویت استخدام در چنین بنگاه هایی، نه بر اساس جنسیت و ارجحیت مردان، بلکه بر اساس معیار شایستگی است. ویژگی سوم  SEM ها در نحوه ارتباط رئیس با کارمندان است. این نوع ارتباط مدرن بر پایه تعامل بوده و دیگر مثل روش های سنتی بر اساس تبعیت بی چون و چرا نیست.
تغییرات چشم گیری که در سال های اخیر در دنیای اقتصاد دیده شده، نگاه ها را به سمت بنگاه های خرد، کوچک و متوسط کشانده است. امروزه در همین راستا، شاهد سرمایه گذاری های کلان کشور های توسعه یافته در ساختار  SEM ها هستیم. دلیل این سرمایه گذاری، اعتقاد بر کار آفرینی و نوآوری در اقتصاد است. آنها معتقد هستند که این نوآوری ریشه در چنین بنگاه هایی دارد.
به دلیل کوچک بودن، انعطاف پذیری و چالاکی این نوع بنگاه ها بیشتر بوده و اشغال زایی زیادی انجام می دهند. به دلیل همین وقف پذیری بالا، این بنگاه ها می توانند بسیاری از ناکارآمدی های بازار را پوشش داده و سرمایه انسانی را ارتقاء دهند.
در ایران نیز بنگاه های کوچک و متوسط زیادی وجود دارد. بر اساس تاثیری که این نوع مشاغل در بازار جهانی داشته اند، پیش بینی می شود که این بنگاه ها، تاثیری مشابه بر بازار ایران بگذارند. با این حال، آسیب شناسی های انجام شده نشان می دهند که مسیر موفقیت این نوع بنگاه ها در ایران بسیار طولانی و نا هموار است. بسیاری از این بنگاه ها در حالی از بازار خارج می شوند که هنوز خرد باقی مانده اند و دست خوش هیچ پیشرفتی نشده اند.
سوالی که امروز در ذهن همه ما ایجاد می شود این است که ” علی رغم تاثیر به سزای این بنگاه ها در تولید ملی، اشتغال زایی و جذب نیروی انسانی، چرا رشد این بنگاه ها تا این حد کند است؟”
پروژه ای با نام ” بررسی چالش‌های راهبردی و ارائه استراتژی‌های توسعه در بنگاه‌های کوچک و متوسط در اقتصاد ایران” توسط کمیسیون صنایع اتاق ایران در حال انجام است. در این پروژه جایگا و موانع توسعه SME های ایران را ارزیابی می نمایند.
تیری موییل، مشاور پژوهشی تیم تحقیقاتی این پروژه، 25 تا از مشاغل کوچک و متوسط را در این ارزیابی بررسی کرده است.

جایگاه SEM ها در دنیا

بنگاه های کوچک و متوسط از نظر ماهیت و اندازه به یک اندازه نیستند. برخی بر این اعتقاد هستند که بسیاری از مشکلات مثل فقر، عدم توازن بازار و بیکاری به دست این بنگاه ها حل می شوند. در کشور های جهان سوم نیاز به این بنگاه ها به شدت احساس می شود.
در کشور های بزرگی مثل آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلیس، ایتالیا و کشور های در حال توسعه مثل هند و چین، اکثرا این نوع بنگاه ها به چشم می خورند. این مشاغل در شروع کوچک و خرده پا هستند اما پس از مدتی گسترش پیدا می کنند. برای مثال در آلمان که کشوری صنعتی به حساب می آید، جمعیت این نوع مشاغل با پیشرفت روز افزونی رو به رو است. در حقیقت شاید یکی از دلایل موفقیت اقتصاد این کشور، همین بنگاه های کوچک و متوسط باشند. در این کشور ها، مشاغل کوچک و متوسط اعتماد زیادی به یکدیگر داشته و به فکر موفقیت های پایدار و بلند مدت هستند. پژوهشگر و استاد دانشگاه فرانسه مدارکی ارائه داده و اعتقاد دارد که این نوع تجارت در دنیا بسیار موفقیت آمیز بوده است.
در گذشته اعتقاد عام بر این بوده که با پیشرفت اقتصادی قدرت این نوع بنگاه ها کاسته شده و رفته رفته استقلال خود را از دست می دهند. اما امروزه شاهد قدرت نمایی بیش از پیش این نوع مشاغل هستیم.

جایگاه این نوع مشاغل در ایران

تحلیل های انجام شده حول این موضوع نشان دهنده این است که مشاغل کوچک برای اقتصاد ایران یک مزیت به حساب می آیند. متاسفانه با این حال، دولت تلاشی در جهت رفع نیاز آنها نمی کند. طبق آمار های ارائه شده، بیش از 80% از این نوع مشاغل به صورت خصوصی فعالیت کرده و کمکی از جانب دولت دریافت نمی کنند.
SEM ها در ایران بسیار کوچک هستند و برای گسترش نیاز به اعانات دولتی دارند. طی مطالعات انجام شده بر روی 25 کسب و کار کوچک در ایران، در سال های اخیر رویکرد این بنگاه ها به صورت کامل دچار دگرگونی شده. اولین تغییر، حاکمیت شایسته سالاری در این بنگاه ها بوده است. با این رویکرد، مهم ترین اصل برای استخدام کارمدان صلاحیت و شایستگی بوده و تبعیض دیگری در این راستا اعمال نمی شود. دومین مرحله از این دگرگونی، تغییر در روند استخدامی و حذف کامل تبعیض جنسیتی بوده. در راستای شایسته سالاری، تنها ملاک ارزیابی افراد شایستگی و صلاحیت بوده و اولیت استخدامی زنان و مردان در یک اندازه است. در مرحله سوم ارتباط بین مدیر و کارمندان تغییر کرد. رابطه مدیر و کارمندان به صورت سنتی بر اساس پذیرش بی چون و چرا بوده که در این دگرگونی، به ارتباطی تعاملی تغییر پیدا کرده است.
تمامی این تغییرات باعث شده تا بینشی مدرن بر بنگاه های کوچک و متسوط حاکم شود.

چالش های پیش روی SEM ها

طی تحلیل های انجام شده توسط کوییل، یکی از دغدغه های این نوع مشاغل در ایران ” تضمین حق مالکیت” است. از نظر تحلیل گران، مالکین این نوع مشاغل نگران این هستند که توسط دولت مصادره شوند و این باعث شده که سرمایه گذاری عمده انجام ندهند.
از آن طرف، نهاد های دولتی نیز به بخش های خصوصی اعتماد ندارند. از طرفی بین اعتماد عمودی و افقی رابطه ای حاکم است، مثلا وقتی که دوت به قوه قضائیه اعتماد نداشته باشد، به صورت سلسه مراتبی این بی اعتمادی به سمت کسب و کار های کوچک نیز متمایل می شود و به همین طریق آنها برای حل مشکلات بین خود به قوه قضائیه مراجعه نخواهند کرد.
برای حل این مشکل، دولت باید علاوه بر حمایت بیشتر، حداقل حق مالکیت آنها را نیز تضمین کند. به این شکل مشاغل کوچک با آسودگی خاطر به فعالیت خود ادامه می دهند.
یکی دیگر از چالش ها و مشکلات بنگاه های کوچک و متوسط در کشور، تامین مالی به شمار می آید. بحران سیستم بانکی ایران کاملا مشخص بوده و نیاز به اصلاح سریع دارد. در درجه اول باید بانک قادر به تشخیص شرکت های ذی صلاح باشد تا بتواند به آنها تسهیلات لازمه را پرداخت نماید. در این حین، با بی عدالتی حاکم بر سیستم، بسیاری از مشاغل کوچک از اخذ تسهیلات بانکی محروم می شوند. تمامی این عوامل، من جمله عدم تامین مالی یا استراتژی های قابل اعتماد باعث شده اند تا رشد این مشاغل محدود و نرخ شکست آنها افزایش یابد.