ایرانیان بسیاری پس از تحصیل در خارج از کشور برای خدمت به ایران به وطن بازگشتند اما بیگمان فضل الله اکبری یکی از تاثیر گذارترین آنان بود. او پس از در یافت دکترا در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و دانشگاه استانفورد به ایران بازگشت و نام خود را در تاریخ جاودانه کرد.
فضل الله اکبری پدر علم حسابداری ایران در دوم اردیبهشت ماه سال 1300 در شهر گلپایگان چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در شهر گلپایگان گذراند و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان ادب، صارمیه و سعدی اصفهان طی کرد. از این رو همزمان با فراگیری تحصیلات متوسطه و حتی پیش از آن، از تحصیل علوم قدیمی نزد پدر بزرگ مادریش مرحوم حاج فخر العلما غافل نماند. همچنین وی از پیش گاه استادانی چون شادروان فضل الله همایی و برادر دانشمند ایشان استاد جلال همایی و آقای مبارکه ای کسب علم کرد.
فضل الله اکبری پس از تحصیلات متوسطه در شرکت ملی نفت استخدام شد. وی همزمان با زنده یاد سلیمان حییم در تهیه فرهنگ لغات انگلیسی به فارسی همکاری داشت. وی در اوایل دهه 1330 در موسسه علوم اداری و بازرگانی دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و فوق لیسانس علوم اداری و بازرگانی دریافت کرد. پس از آن با استفاده از بورس تحصیلی به آمریکا رفت و در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و دانشگاه استانفورد به تحصیل پرداخت. در این راستا در رشته مدیریت بازرگانی با گرایش حسابداری، دکترا دریافت کرد.
پدر علم حسابداری ایران پس از بازگشت به ایران در موسسه علوم اداری به تدریس پرداخت و در سال 1337 به عنوان اولین مدرس حسابداری با درجه دانشیاری به عضویت هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد.
حسابداری به عنوان یک رشته دانشگاهی
دکتر اکبری در مصاحبه ای در مجله حسابدار و همچنین در مقاله ای در سال 1378 درباره چگونگی شروع تدریس حسابداری در دانشگاه تهران برای چاپ در مجله حسابرس می نویسد:
“همیشه فکر می کنم آدمی تا اندازه ای به جایی راه می برد که مقدر است. سرانجام هم وضعیتی پیش آمد که بتوانم از بورسی در این رشته بهره مند شوم. بدین ترتیب عملا به قلمرو حسابداری وارد شدم… پس از مراجعت از خارج، دانشگاه تهران اعلام کرد که برای تدریس رشته های حسابداری و حسابرسی دانشیار می پذیرد و من برای این کار داوطلب شدم… من تنها داوطلب بودم…. باید اذعان کنم در آن زمان دو، سه نفری بودند که بیش از من حسابداری می دانستند و تجربه بیشتری هم داشتند، ولی چون داشتن درجه دکتری یکی از شرایط استخدام بود با وجود علاقه ای که داشتند، واجد شرایط و داوطلب نشدند. سال ها حسابداری به عنوان رشته ای قابل قبول برای تدریس در دانشگاه شناخته نمی شد. تا سال 1333 در هیچ دانشگاه و موسسه آموزش عالی حسابداری رسماً تدریس نمی شد…. متاسفانه در ایران آن زمان، اغلب افراد به جهت عدم اطلاع کافی از محتوای دروس مزبور، علوم مالی و حسابداری را در سطح سایر رشته های دانشگاه به حساب نمی آوردند… محتوای رشته حسابداری، اهمیت و لزوم آن در انتظام امور سازمان ها و تاثیر آن در پیشرفت کشور، سالها همچنان ناشناخته باقیماند. در سال 1334 که داوطلب تدریس حسابداری در دانشگاه شدم، یکی از اولیای دانشگاه گفت شک دارد جایگاه تدریس حسابداری در دانشگاه باشد، و اضافه کرد در گذشته هم حسابداری در سال ششم رشته تجارت دبیرستان ها تدریس می شده است و اگر حسابداری را رشته ای دانشگاهی بشناسیم بزودی داوطلبانی هم برای تدریس خانه داری، گله داری و باغداری پیدا می شوند؛ دانشگاه را تدریس حساب کافی است.
دو، سه سالی طول کشید تا با مراجعات مکرر و مستمر، ارائه شرح دروس حسابداری و رشته های مختلف آن، اهمیت و فرق آن را با حساب و ریاضی توجیه کنم و توضیح دهم. بالاخره قرار شد در دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران برای انتخاب و استخدام یک نفر دانشیار اقدام کنند.
در طول سال 1342 توضیحاتم، رئیس وقت دانشگاه تهران را متقاعد و مصمم کرد که دانشگاه تهران، مانند بسیاری از مهمترین دانشگاه های جهان، و به لحاظ نیاز کشور، می باید دانشکده ای برای آموزش و تحقیقات مدیریت داشته باشد. در ابتدای شهریور 1343 شادروان دکتر صالح رئیس دانشگاه، در جلسه ای پرشور و با مخالفت های بسیار، بالاخره تاسیس دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی را به تصویب شورای عالی فرهنگ رسانید…. مخالفتها با تاسیس این دانشکده، اولین در نوع خود در کشور، بیشتر از ناشناخته بودن مدیریت به عنوان رشته ای از دانش ناشی می شد.”
پدر علم حسابداری ایران پس از تاسیس دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران، به مدت 8 سال رئیس این دانشکده بود. پس از سال 1350، به تدریس رشته حسابداری در دانشگاه ها و موسسات مختلف آموزش عالی به ویژه بانک ملی ایران پرداخت و همزمان به سمت معاون آموزشی پژوهشی وزارت علوم و آموزش عالی برگزیده شد. در این دوره با شرکت اطلاعات اعتباری که به وسیله بانک مرکزی تاسیس شده بود، نیز همکاری داشت.
در فاصله سال های 1350-1353 که در وزارت علوم به کار اشتغال داشت، خدمات گسترده ای در زمینه ارزشیابی مدارک تحصیلی و ارزیابی علمی دانشگاه ها و مراکز علمی کشور به انجام رسانید. وی در اواخر سال 1353 به دانشگاه تهران بازگشت و به عنوان استاد دانشکده علوم اداری و بازرگانی دانشگاه تهران در سمت معاون و قائم مقام رئیس دانشگاه تهران به کار ادامه داد.
همکاری با سازمان حسابرسی پس از انقلاب 57
پس از انقلاب بهمن 1357 فضل االه اکبری در سمت استادی دانشگاه بازنشسته شد. اما با این وجود وی از اوایل دهه 1360 با سازمان حسابرسی همکاری کرد. کتاب و مقالات مختلفی که در این دوران توسط این استاد برجسته کشور تالیف و تدوین شد، توسط سازمان حسابرسی کشور منتشر شده بود. این دوران را می توان دوران پرباری در علم حسابداری کشور محسوب کرد.
دکتر فضل الله اکبری در اواخر دهه 1360 پس از تاسیس دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران به امریکا مسافرت کرد و به مدت دو سال با سمت استادی در دوره های فوق لیسانس دانشکده مدیریت بازرگانی دانشگاه استانفورد که یکی از معتبرترین دانشکده های این رشته در سراسر دنیا به شمار می آید، به تدریس پرداخت. پس از آن به انگلستان رفت و یک سال نیز در دانشکده مدیریت دولتی تدریس داشت. ایشان از اواسط دهه 1370 به ایران مراجعت کرد و همچنان همکاری خود را در زمینه تحقیق و تالیف با مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی ادامه داد و در این مدت است که مقالات متعددی هم برای مجله حسابرس تهیه کرد.
کتاب بررسی تحلیلی دکتر فضل الله اکبری در سال 1381 توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم هفته کتاب مورد تقدیر قرار گرفت.نقش فردی دکتر فضل الله اکبری در توسعه دانش حسابداری در ایران به نحو قاطع تعیین کننده بوده است. این نقش به گفته خود ایشان محصول «علاقه به کار» و به قضاوت آنانی که او را از نزدیک میشناختند محصول احساس «مسئولیت» نسبت به توسعه و پیشرفت جامعه و «ایمان» به چاره جویی ها و راهگشایی های «علم» نیز بوده است.
زنده یاد دکتر فضل الله اکبری در 13فروردین1384 جان به جان آفرین تسلیم کرد و در قطعه 229 بهشت زهرا به خاک سپرده شد.از ایشان 4 فرزند ، 2پسر و 2 دختر، باقی مانده است.
کتاب های چاپ شده توسط دکتر فضل الله اکبری
- حسابداری صنعتی، دانشگاه تهران، با تجدید چاپ به دفعات و توسط ناشران دیگر، 1338
- اصول حسابداری، دانشگاه تهران، با تجدید چاپ به دفعات، 1340
- تجزیه و تحلیل صورتهای مالی، سازمان حسابرسی، با پنج بار تجدید چاپ و تجدیدنظر، 1366
- حسابداری بازرگانی، دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی، 1354
- تهیه بودجه بازرگانی و صنعتی، انتشارات فروردین، 1365
- حسابداری استهلاک، سازمان حسابرسی، اولین چاپ 1371، چاپ هفتم، 1380
- فرهنگ اصطلاحات حسابداری (انگلیسی- فارسی)، سازمان حسابرسی، جلد اول، 1376
- بررسی تحلیلی یا استفاده از تجزیه و تحلیل صورتهای مالی در حسابرسی، سازمان حسابرسی، 1379
مقالات منتشر شده از دکتر فضل الله اکبری
- سرگذشت یک استاد و سرگذشت یک علم (مصاحبه با مجله حسابدار- مرداد 1372 )
- تجزیه و تحلیل صورتهای مالی (حسابرس 3، مجموعه مقالا ت- تابستان 1374)
- واژه سرنوشت ساز (فصلنامه حسابرس شماره 1، زمستان 1377)
- نوبت من نیست (فصلنامه حسابرس شماره 3، بهار 1378)
- به یاد دوست (مجله حسابدار، شماره 132، شهریور1378)
- چگونه تدریس حسابداری در دانشگاه برای اولین بار شروع شد (فصلنامه حسابرس شماره 4 و5، پاییز و زمستان 1378)
- آموخته های آموخته را نیاموختیم (فصلنامه حسابرس شماره 9، زمستان 1379)
- مصطفی علی مدد: اندیشمندی پرمایه، پرکار و پربار (فصلنامه حسابرس شماره 16، مهر و آبان 1381)
- نرفته ام (فصلنامه حسابرس شماره 23، بهار 1383)
- منتخبات حسابرس (فصلنامه حسابرس شماره 23، بهار 1383)
- نشریه تحلیلی پژوهشی سازمان حسابرسی